کارکرد و معماری بنای هارونیه توس

بیان‌مسئله: بناهای آرامگاهی در میان دیگر ابنیه عمومی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ از همین‌رو این‌گونه بناها پس از مساجد، رایج‌ترین بنای عمومی در ایران بوده و در فرهنگ ایران ریشه دوانیده است. هویت آرامگاهی گروه بی‌شماری از شخصیت‌ها به ویژه عالمان و عارفان معلوم نیست و حتی در بسیاری موارد تاریخ فوت و محل فوت هم مورد توجه قرار نگرفته است. بنای هارونیه در شهر کهن توس از جمله بناهایی است که در مورد کارکرد دقیق و تاریخ ساخت آن ابهام فراوانی وجود دارد. هدف و روش : مبحث اصلی در این مقاله رفع این ابهام‌ها و شناخت بنای هارونیه، با بررسی منابع مکتوب و غیر مکتوب (کتابخانه ای-اسنادی و میدانی) و مطالعه تطبیقی و مقایسه آن با سایر آثار مشابه و همزمان است. نوع پژوهش در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی و محتوای تاریخی است. نتیجه‌گیری : از کلیت مطالب می‌توان به این جمع‌بندی رسید که هارونیه، بنایی است که در سده 8 هـ.ق و در دوره حکومت شیعه ‌مذهب سربداران، به ‌منظور دفن یکی از شیوخ و دراویش گمنام این سلسله ساخته شد. کشمکش‌های سیاسی و رقابت‌های قدرت طلبانه و سقوط زودهنگام سربداران در سده هشتم هجری، منجر به ناتمام ماندن بنا شد و پس از مدتی نیز نشانه‌های تاریخی و مذهبی آن توسط حکومت‌های بعدی از بین رفت و در افواه عوام و بدون هیچ‌گونه پشتوانه تاریخی به هارونیه شناخته شد.